Ngày 23/3, Thảo Cầm Viên Sài Gòn tròn 160 tuổi. Công trình rộng 20 ha, được người Pháp xây dựng năm 1864, làm nơi nuôi trồng các loài động vật, thực vật của toàn Đông Dương. Thảo Cầm Viên có tên gọi đầu tiên là Vườn Bách Thảo – là một trong 8 vườn thú lâu đời nhất thế giới.

Trong không ảnh chụp năm 1930, một phần Thảo Cầm Viên nằm ở góc dưới. Khu nhà góc trái là tu viện Thánh Phao Lô nằm ở góc đường Nguyễn Hữu Cảnh – Tôn Đức Thắng ngày nay. Chính giữa là khu nhà Khu nhà Ecole Normale d’instituteurs, nay là trường THPT Trưng Vương và THCS Võ Trường Toản. Góc trái ảnh là Bảo tàng Lịch sử TP HCM, xây dựng năm 1929. Hiện các toà nhà cổ kính trên và Thảo Cầm Viên vẫn tồn tại. Ảnh: Manh Hai/Flickr

Cổng chính nằm trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm, quận 1, không thay đổi nhiều so với ảnh chụp từ thời Pháp, cách đây hơn 70 năm. Chiếc cổng sắt vẫn giữ nguyên kiến trúc ban đầu, góc phải là Bảo tàng Lịch sử TP HCM. Hàng cây xà cừ (sọ khỉ) ở trong lối vào vẫn phát triển xanh tốt. Ảnh: Manh Hai/Flickr

Sau lối vào Thảo Cầm Viên là Bảo tàng Lịch sử TP HCM – bảo tàng đầu tiên ở thành phố và cả miền Nam Việt Nam. Công trình có tên ban đầu là Blanchard de la Brosse theo tên Thống đốc Nam Kỳ thời ấy, sau đó đổi thành Viện Bảo Tàng trước khi mang tên như hiện nay sau năm 1975.

Trong ảnh chụp năm 1938 và hiện tại, bảo tàng vẫn giữ nguyên kiến trúc. Hiện tòa nhà này được tu sửa từ năm ngoái, dự kiến hoàn thành trong hai tháng tới. Ảnh: Manh Hai/Flickr

Đối diện bảo tàng là đền Kỷ Niệm (chụp năm 1928), nằm cạnh quầy vé Thảo Cầm Viên. Công trình do người Pháp xây dựng năm 1926, ban đầu sử dụng là nơi tưởng niệm những lính Việt tham gia quân đội Pháp tử trận trong Thế chiến thứ nhất.

Sau khi Pháp rút khỏi Việt Nam năm 1954, nơi đây trở thành đền Quốc Tổ Hùng Vương. Hiện ngôi đền được rào kín để sửa chữa (ảnh hiện tại chụp năm 2019). Ảnh: Manh Hai/Flickr

Nơi nuôi cọp là một trong những chuồng thú lâu đời nhất, xây dựng năm 1924 vẫn được giữ ngày nay. Hiện chuồng này không còn nuôi nhốt thú mà được giữ nguyên trạng làm di tích.

Thảo Cầm Viên đang có 1.951 động thực vật, 138 loài động vật, 350 loài cây thân gỗ, 20 loài cây trong Sách đỏ, 100 động vật trong danh sách các loài quý hiếm. Ảnh: Manh Hai/Flickr

Khu chuồng voi trong ảnh chụp đầu thế kỷ 20, du khách được tiếp cận và cho thú ăn. Hiện chuồng voi thay đổi so với một thế kỷ trước, được làm hàng rào kiên cố, có kẽm gai, khách không thể đứng gần.

Thảo Cầm Viên còn có Bảo tàng động thực vật trưng bày hơn 500 tiêu bản động vật, mẫu xương, mẫu thực vật, thú đột biến từng được chăm sóc tại đây. Bên cạnh việc bảo tồn, nơi này còn cứu hộ và tái thả động vật, tổ chức những khóa học kỹ năng sống và chương trình giáo dục về thiên nhiên môi trường cho trẻ.

Khu đảo nuôi loài vượn má vàng không thay đổi nhiều, cây cối rập rạp hơn so với ảnh chụp năm 1967 của John Hansenkhi.

Trong khoảng năm 1924-1927, Vườn Bách Thú được trải nhựa đường nội bộ, xây dựng các chuồng có quy mô lớn và kiên cố để nuôi khỉ, cọp, gấu… Đến năm 2000 nhiều chuồng được cải tạo và mở rộng, nâng tổng diện tích khu nuôi sau năm 1975 từ 8.500 m2 lên đến 25.000 m2. ​​​​​​Không gian của động vật luôn được cải biến sao cho tương ứng với môi trường sống của chúng ngoài tự nhiên. Ngoài ra, trong chuồng còn bài trí một số hạng mục như trò chơi, cây cối, hồ nước… tạo không gian cho thú.

Hồ sen trong ảnh của tác giả Douglas Ross chụp năm 1966 vẫn còn nguyên. Tuy nhiên, cây cầu bắc qua hồ và dẫn vào nhà thủy tạ bị dỡ cách đây khoảng 30 năm. Hòn đảo giữa hồ nay thành nơi nuôi chim.

Tiểu cảnh hồ bán nguyệt trồng sen hiện không còn như trong ảnh chụp năm 1965 của Thomas W. Johnson. Nhân viên cho biết, tiểu cảnh được cải tạo gần 10 năm trước để làm khu vui chơi nước cho thiếu nhi.

Gần đó, lâu đài xây dựng thập niện 1960 vẫn nguyên trạng, lối vào có cầu thang để đi lên ngắm cảnh vật xung quanh.

Hiện Thảo Cầm Viên có nhiều khu vui chơi cho thiếu nhi như công viên nước, tàu lượn, xe điện đụng, vườn bướm, dịch vụ xe điện tham quan. Ảnh: Artconer

Ảnh chụp sân khấu, nơi tổ chức các hoạt động văn nghệ, giải trí của Thảo Cầm Viên, năm 1965, của nhiếp ảnh gia Robert Swankoski so với hiện tại không thay đổi nhiều.

Bên trong khuôn viên sở thú, quán Nhan Hương có từ năm 1963, phục vụ ăn uống cho du khách, gồm nhiều quân nhân, nhân viên an ninh làm việc cho quân đội Mỹ. Thực chất đây là căn cứ mật, nơi nuôi giấu và hoạt động ngầm của lực lượng biệt động Sài Gòn.

So với ảnh chụp thập niên 1970 của George Slater, công trình phần lớn giữ nguyên hiện trạng, là di tích lịch sử cấp thành phố. Bên trong dựng hình nhân tái hiện hoạt động trước đây, trưng bày tài liệu, hình ảnh, vũ khí của lực lượng biệt động Sài Gòn.